آیه مودت
|
آیه مودت بر ضریح امام حسین(ع) | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | مودت |
| واقع در سوره | سوره شوری |
| شماره آیه | ۲۳ |
| جزء | ۲۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | معرفی محبت اهل بیت(ع) به عنوان مزد رسالت حضرت محمد(ص) |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | محبت اهل بیت(ع) |
آیه مَوَدَّت بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است که پاداش رسالت پیامبر اسلام را تنها دوستی و محبت اهلبیت وی معرفی می‌کند و به‌گفته مفسران شیعه، دلالت بر فضیلت اهلبیت پیامبر(ص) دارد.
بنابر روایاتی که مفسران شیعه و سنی ذکر کرده‌اند، آیه مودت زمانی نازل شد که گروهی از انصار به رسول خدا(ص) گفتند که می‌تواند در صورت نیاز از اموال آنان استفاده کند، و پیامبر آیه مذکور را قرائت کرد: «بگو در ازای رسالتم مزدی از شما نمی‌خواهم، مگر دوستیِ خویشاوندانم».
عالمان شیعه و برخی از اهل‌سنت به‌استناد روایاتی گفته‌اند که منظور از خویشان و «القربی» در این آیه، اهلبیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و یازده امام از نسل آنها هستند. با این حال نظراتی دیگر از سوی اهل‌سنت در تفسیر کلمه «القربی» بیان شده است. به‌گفته علامه طباطبایی، فلسفه سفارش پیامبر به محبت و مودت اهلبیت(ع)، ارجاع مردم به آنان برای آگاهی از معانی و تفسیر قرآن و دین بوده است.
متن و ترجمه آیه
قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی
|
[ای پیامبر!] بگو در ازای آن [رسالت] پاداشی از شما نمی‌خواهم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.
|
جایگاه
آیه مودت از جمله آیاتی است که به باور شیعیان درباره فضیلت اهلبیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژه آنان نازل شده و حاکی از لزوم محبت ورزیدن به آنها است. همچنین برخی این آیه را از جمله دلایل امامت حضرت علی(ع) شمرده‌‌اند.
معنای واژگان
«مَوَدَّت» به‌معنای محبت کردن و دوست داشتن است. راغب اصفهانی شدت محبت و همراهی با محبوب را نیز جزئی از معنای مودت دانسته است. «قُربی» نیز به‌معنای نزدیکان نسَبی و خویشاوندان است.
شأن نزول
مفسران شیعه و سنی از ابن‌عباس نقل کرده‌اند: هنگامی که پیامبر(ص) وارد مدینه شد و پایههای اسلام محکم گردید، انصار گفتند: ما خدمت رسول خدا(ص) می‌رسیم و عرض می‌کنیم: اگر مشکلات مالی پیدا شد این اموال ما بدون هیچ قید و شرطی در اختیار تو باشد. هنگامی که این سخن را خدمتش عرض کردند، این آیه نازل شد: «بگو در ازای رسالتم مزدی از شما نمی‌خواهم، مگر دوستی با خویشاوندانم.» پیامبر(ص) آیه را تلاوت کرد و فرمود: نزدیکان مرا بعد از من دوست بدارید. آنها هم با خوشحالی و رضایت از محضرش بیرون آمدند.
مصادیق قربی
عالمان شیعه با استناد به روایاتی معتقدند که منظور از «القربی» در آیه مودت، اهل بیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) و یازده امام از نسل آنها هستند و طبق این تفسیر، مراد از «المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»، دوست داشتن اهلبیت رسول خدا(ص) است. به‌گفته فضل بن حسن طبرسی، روایات متواتری که از طریق شیعه و اهل‌سنت درباره وجوب محبت اهلبیت(ع) نقل شده، این تفسیر را تأیید می‌کند. همچنین احادیث متعددی از معصومان(ع) در تفسیر آیه بدین شکل دلالت دارد؛ از جمله:
- امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امام علی(ع)، برای مردم خطبه خواند و در ضمن آن فرمود: ما از اهلبیت و خاندانی هستیم که خداوند محبت آنها را بر هر مسلمانی واجب نمود؛ آنجا که می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی...»
- از امام سجاد(ع) راجع به آیه مودّت سوال شد، امام(ع) فرمود: مراد از این آیه دوست داشتن ما اهلبیت پیامبر(ص) است.
- از امام باقر(ع) نقل شده است که ائمه معصومین مصداق آیه مودت هستند.
دیدگاه اهل‌سنت
عالمان اهل‌سنت در تفسیر مصادیق «قربی» اختلاف‌نظر دارند؛ حاکم حسکانی از محدثان اهل‌سنت در قرن پنجم هجری، در کتاب شواهد التنزیل، هفت روایت را نقل کرده که بر اساس آنها منظور از «القربی» حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنَین(ع) است، به‌باور زمخشری نیز واژه «قربی» به‌معنای قرابت و خویشاوندی است نه خویشاوند و خویشاوندان، و بدین ترتیب یعنی خداوند به پیامبر دستور می‌دهد که از قریش بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، حداقل به‌دلیل قرابت و خویشاوندی، با پیامبر دشمنی نکنند.
بنابر آنچه آلوسی، از مفسران اهل‌سنت، ذکر کرده، نظرات دیگری نیز در این باره وجود دارد که مقصود از «قربی» آمنه مادر پیامبر بوده، یا آنکه مراد از مودت به قربی، دوستی مسلمانان با خویشان خودشان است؛ یعنی صلۀ رحم.
فلسفه مودت اهل بیت
سید محمدحسین طباطبایی، از مفسران شیعه، با اتکا به روایاتی از جمله حدیث ثقلین و حدیث سفینه، دلیل وجوب مودت و محبت به اهلبیت را از این‌رو دانسته است که اهلبیت مرجع علمی مردم قرار گیرند و بدین ترتیب مودت به اهلبیت چیزی جز بقا و تداوم رسالت پیامبر نیست و گرچه محبت به اهلبیت، «اجر» خوانده شده، اما در حقیقت نفعی است که عاید خود بشر می‌شود، نه آنکه به اهلبیت نفعی رسانده شود. همانطور که در آیه‌ای دیگر از قرآن کریم چنین آمده است: «قُلْ مَا سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ»؛ بگو آنچه من از شما [به‌عنوان] مزد رسالت خواستم، آن هم برای شما [و به‌نفع شما] است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بابایی، «پژوهشی در آیه مودّت»، ص۶۳.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، دارالکتب اللبنانی، ص۱۷۵.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «ودد».
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۸۶۱.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵۲؛ ابن‌منظور، لسان العرب ذیل واژه «قرب».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: ابوحمزه ثمالی، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۸؛ دروزة، التفسیر الحدیث، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۴، ص۴۵۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۷۲و ۵۷۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴.
- ↑ علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۸.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۳، ح۷.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۸۹-۱۹۶.
- ↑ زمخشری، الکشاف، دارالمعرفه، ج۴، ص۲۱۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، دارالمعرفه، ج۲۵، ص۱۵.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دارالکتب العلمیه، ج۱۳، ص۳۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دارالکتب العلمیه، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ج۱۸، ص۴۶.
- ↑ سوره سبأ، آیه ۴۷.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم، محقق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار، تفسیرالقرآن الکریم لأبی حمزة ثابت بن دینار الثمالی، تحقیق عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، بیروت، دارالمفید، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌حنبل، احمد، فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم، دارالتفسیر، ۱۴۳۳ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.
- بابایی، علی‌اکبر، «پژوهشی در آیه مودّت»، ماهنامه معرفت، شماره ۴۸، ۱۳۸۰ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، غایةالمرام و حجةالخصام، محقق علی عاشور، بیروت، موسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
- حسکانی عبید الله بن احمد، تحقیق: محمودی، محمدباقر، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- دروزة محمد عزت، التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة، ۱۳۸۳ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، محقق مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
- شوشتری، نورالله بن شریف الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، محقق شهاب الدین مرعشی، قم، مکتبة آیت الله المرعشی، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بی‌تا.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- فضایل امام علی در قرآن
- فضایل اهلبیت در قرآن
- آیات اعتقادی قرآن
- آیات مشهور سوره شوری
- آیات دارای شأن نزول